अनलाईन गेम : लकडाउन डायरी

लक्ष्मी राई

२०७७/०१/२०

photo source : Google 

मोबाईलको फुल घन्टि चौथो पटक लाग्दा नी नउठे पछि सोचे “छोराले गेम खेलिरहेको होला तेहि भएर आमाले फोन उठाईनन्” । करीब १५ मिनेट पछि पुन: फोन गर्दा फोन उठेपछि थाहा भो, छोरा हैन आमा नै अनलाईन लुडो ख्ल्दै रहेछिन् । “गेम जित्न लागिराको थे तेहि भएर फोन उठाईन भन किन फोन गरेकी….” उनको जवाफ थियो । यस्तो आजकाल सबैलाई भएको हुनुपर्छ । कोभिट-१९ को माहामारीका कारण अहिले विश्वनै लकडाउनले फुर्सदको विश्व बनाई दिएको छ । यो समयमा ईन्टरनेटमा समय विताउनेको संख्या अत्याधिक बढिरहेको छ । कामकाजि प्रयोजनले होस् या बेकामनै ईन्टरनेटको सयर गर्ने प्रयोगकरर्ताहरु तिब्र गतिमा बढिरहेको देखिन्छ ।

लकडाउन अगाडि आनलाईन नभेटिनेहरु पनि अहिले अनलाईन भटिन थालेका छन् । घरमा बस्दा गरेका क्रियाकलापहरु सामाजिक संजालमा पोष्ट गरिरहेका छन् । केहिले रचनात्मक कामहरु गरिरहेका कामहरु पनि पोष्ट गरेका भेटिन्छ । केहिले TiKTOK बनाउन भ्याएका छन् । केहिका गायन प्रतिभा यहि दौरान बाथरुमका भित्ताहरु छिचोलेर सामाजिक संजालमा गुन्जिन थालेकाछन् ।  साहित्यकारहरु आफ्ना र मनपरेका साहित्यकारका कविता, गजल फेसबुक लाईभ बाचन गरिरहनु भएको  देखिन्छन् । केही दिन यता म पनि कवि श्रवण मुकारुङग, कवि राजा पुनियानीको लाईभ कविता वाचनको दर्शक भएकी छु । केहिले आनलाईन गेम खेल्न भ्याएका छन् ।

आजकाल आनलाईन गेममा किशोरकिशोरी तथा युवाहरुको क्रेज निकै बढेको देखिन्छ ।  ६० वर्ष उमेर पार गरेकाहरुले पनि खेल्ने गरेको पाईएको छ । लकडाउनका कारण यस्ता गेम प्रयोगकर्ता झन् बढेका छन् । विकिपिडियाका अनुसार यस्ता गेम एपसहरु सयौको संख्यामा बनाईएका छन् । अत्याधिक खेलिने आनलाईन गेमहरुमा एउटा गेमिङ्ग एप्समा दर्ता भएका प्रयोगकर्ताहरुको संख्या १ करोड देखि ६६ करोड सम्म रहेका छन् । दैनिक रुपमा अनुमानित ५०५ करोड खेलाडीहरु सहभागी हुने गरेका छन्, भने कहिलेकाहि यो संख्या बढेर १ अर्ब भन्दा बढी सम्म पनि पुग्ने गरेको पाईन्छ । केटिहरुका लागि पनि छुट्टै गेमहरु सृजना गरिएका रहेछन् ।

Photo source : Google

मैले पनि खेल्न भ्याए क्यान्डी क्रस साङ्गा, लुडो । सानो बेलामा पाँच सय तिरेर माहाबौद्धबाट भिडियो गेम किनेर ल्याईन्थ्यो । गेमको नाम बिर्से तर त्यो गेमको संगित अझै कानमा गुन्जिन्छ, ….टुईच् ….टुईच् …टुल्लुलिङ्ग…. । लकडाउनमा फेरी गेम खेलियो ।  गेम खेल्दा रमाईलो भईनै हाल्छ जो समय वितेको पत्तै हुदैन । लकडाउनले हिजोको दैनिकी फेरिन थाल्यो । ढिलो सुताई । गेमका कारण एकै ठाउको एकै प्रकारको बसाईले शरिर दुखाई । रमाईलो त भयो तर गर्छु र पढ्छु भनेका धेरै कुरा छुटे । लुडो खेल्न शुरु गर्दा मेरो फ्रेन्ड लिस्टमा देखिएको १३ को संख्या केहि दिन मै ६५ पुगेको देखे पछि उनीहरुसँग कस्तो अनुभव रह्यो,  बुझ्न मन लागेर टेलिफोनमा कुराकानी गरेको थियो ।  धेरैको अनुभव मिल्दो भेटे  ।

विश्वका विभिन्न मानिसका अनुभव अनुसार उनिहरु दैनिक ९ घण्टा भन्दा बढी समय खेल्ने गछन् । प्रो. डाफ्ने बावेली का अनुसार अनलाईन गेम खेल्नाले मानिसहरुमा तत्काल गर्नु पर्ने निर्णय गर्न सिप, एकै समयमा धेरै कुरालाई व्यवस्थापन गर्ने र मानशिक एकाग्ग्रता गर्न सक्ने क्षमता विकास गर्छ, भन्नुहुन्छ । यो लगायत अध्ययनहरुले यसबाट समुहगत कार्य गर्न, चुनौतिलाई तथा डिप्रेसनलाई व्यवस्थनपन गर्न सहयोग गर्ने गरेको बताउछ । केहिका लागि थेरापिको रुपमा शारिरिक तथा मानशिक उपचार गरेको अनुभवहरु पनि सुन्नमा आएको छ ।  तर खेल्ने समय जब दैनिक ३ घण्टा भन्दा बढि हुन्छ तब यसका धेरै नकारात्मक असरहरु पर्दछन् ।

विभिन्न गेममा गेमको लेभल बढ्ने प्राधान हुन्छ । यस्ता गेमहरुमा सिङ्गल प्लेयर र मल्टि प्लेयर (समुहमा खेलिने)हरुको सहभागीतामा खेल्न मिल्ने खालका हुन्छन् । केहि गेमले ज्याकपट् उपहार पनि राखेको हुन्छ ।  गेमको प्रकृति अनुसार पावर थप हुने । जस्ले गर्दा अर्को म्याच खेल्न सहज हुने हुन्छ । गेम जिते पोईन्ट जोडिन्छ । हारे घट्छ ।  पोईन्टको पर्याप्तता अनुसार अर्को गेममा दाउ बढी लागाएर खेल्न पाईन्छ । पोईन्ट नभए गेम खेल्न पाईदैन, किन्नु पर्दछ । त्यसैले किन्नु भन्दा जित्नु फाईदा हुनाले जित्नुपर्छ भन्ने सोच बढ्छ । यस सोचले गेममा सहभागी भईरहने समयावधि लम्बाउछ । १ घण्टा २ घण्टा गर्दै समय ६ घण्टा बढी खेलिने गरेको अनुभव गरेका भेटियो । धेरै समय व्यतित गर्ने मानिसहरुको दैनिक जिवन शैलि परिवर्तन हुनेरैछ । अनुभवका अनुसार सधै एकनास हुने खाने, उठ्ने र सुत्ने कार्यमा अहिले परिवर्तन भएको छ । “हुन त कामै के छ र ! यो लकडाउनमा” भन्ने हो भने ठिकै हो । तर यहि समय हिजोको दिन झै सामान्य बन्ने पछी पनि यो गेम खेल्ने तल

Photo source : Google

पर्यो भने के होला ?

स्भाव त मानिसहरु चाहेको पाउदा खुशी हुने नपाउदा दुखी हुने हुन्छ । यो स्वभावले गेममा धेरै स्थान पाउछ ।  जित्दा खुशि हुने र हार्दा दुखी हुने क्रम क्रमस निरन्तर चलिरहदा आवेग बढ्दै जान्छ । जित्ने मोह बढ्दै जान्छ ।  निरन्तर गेम हार्नेहरु रिसको आवेगलाई निरन्त्रण गर्न नसक्दा तोडफोड गरेका घटनाहरु पनि घटेको रहेछ ।

गेममा बढी एकाग्रता हुदाँ न परिवारको मतलब हुन्छ । न जिम्मेवारी बोधको नै । यस्तो बेला अन्य कसैसँगको सम्पर्क गर्नु पिटिक्कै रुचीको विषय बन्दैन । यदि कसैले फोन गरेमा सो कल काट्ने, बोलाएमा झर्को मान्ने, रिसाउने, प्रतिक्रिया नदिने हुदो रहेछ । कहिलेकाही रिसको आवेग बेलगाम बन्छ तब नराम्रो घटनाको स्वरुप लिन पुग्दछ ।  पप्जीका कारण अपराधिक कर्म भएको संचार माध्यममा आएको सबैलाई थाहै छ ।

धरानको १९  वर्षिय एक किशोरी पहिले अध्यारोमा बस्न डराउथिन् । जहाँ जादा पनि साथी चाहिन्थ्यो तर  जब आनलाईन गेम खेल्न शुरु गरिन् घन्टौ एक्लै अन्धाकारमा बस्न थालेको कुरा उनकी दिदि बताउछिन् । सिनामंगलका एक अभिभावक आफ्नो ११ वर्षिय छोरा कोठाको एक कुनामा धैरैबेर एक्लै समय विताउने गरेको र गेममा मात्र सिमित भएको देखेर दिक्क छन् ।

अत्याधिक समय गेम खेल्नमा समय विताउनेहरुमा गेम यडिक्सनको समस्या आउने गर्दछ । गेम यडिक्टेड भएका मानिसहरुका अभिभावकहरु परिवारमा दोहोरो वार्तालाप नभएको नै लामो समय भएको सुनाउछन् ।  यो समस्याले पहिले त आफ्नै परिवार र आफन्तहरुबाट टाढा लैजान्छ । ति मानिसहरुमा एकोहोरोपना बढाउदै लैजान्छ । घरमा को आयो, को गयो केहि मतलब हुदैन, यस्ता मानिसहरुलाई । फलत मानविय संबेदा क्रमश गौण बनाउदै लैजान्छ ।  यसले बास्तविक सामजबाट भर्चुवल सोसाईटीमा आकर्षित गर्छ । केहिहद सम्म भर्चुवल सोसाईटि पनि आवश्यक हो । तर वास्तविक सामाज जहा हाम्रो शारिरिक उपस्थिती रहेको हुन्छ त्यो समाजलाई हामी कसरी नकार्न सक्छौ !

Photo source : Google

गेमको प्रभाव मानशिक रुपमा गाढा रुपमा पर्दा निन्द्रामा पनि बर्बराउने, कराउने गर्दछन् । सुतेर उठ्नासाथ पनि गेममै व्यस्त हुन्छन् । यसो हुदाँ शरिरले आवश्यक आराम गर्न पाउदैन । अत्याधिक मोबाईल चलाउदा आँखामा सुख्खा पन बढ्न जान्छ । एकै शारिरिक अवस्थामा एकै ठाँउमा धेरैबेर बसिरहने हुदाँ शारिरिक अस्वस्थता बढ्न जान्छ । अन्य बौद्धिक तथा सृजनात्मक काममा सहभागीता काम हुदै जान्छ । केहि वयस्कहरुमा सामामजिक घुलमिलको अभावका कारण पारम्पारिक संस्कार र सामाजिक चेनता स्तरमा कमी आउदै गएको अनुभव बताउनुहुन्छ । साथै स्वयम् सो व्यक्तिको व्यक्तिगत, पारिवारी वा सामाजिक विषयहरुमा तर्क गर्ने क्षमतामा ह्यस आउने बताउनु हुन्छ ।

हुन त यस्ता समस्या नेपालमा कति भएका छन् स्पष्ट तथ्याङ्क भेटिएका छैनन् । तर  यो समस्याको संख्या बढ्दै जाने हो भने आगामी दिन यसले ठूलै समस्या नल्याउला भन्न सकिन्न । चिन, क्यानडा, नेदरल्याण्ड लगायतका देखहरुमा त गेम एडिक्टडको उपचार गर्ने  रिह्याब सेन्टरहरु नै खोलिएका छन् । नेपालमा पनि भविष्यमा स्वास्थ्यको क्षेत्रमा थप समस्या नल्याउला भन्न सकिन्न ।

(नोट : यो लेख सेतोपाटी अनलाईनमा प्रकाशन भएको छ )