४० वसन्त पार गरेकी सुन्दरहरैँचा वडा नं ५ को विपन्न मुसहर समुदाय निवासी रमावती मुसहर (परिवर्तित नाम) ले पाठेघरमा लागेको रोगले संसारबाट बिदा लिनुपर्ला भन्ने सोचेकै थिइनन् । तर त्यस्तै भयो, २०७६ सालमा पाठेघरमा समस्याले उनको प्राण लियो । त्यही साल नै अर्की २ दशक पनि पार नगरेकी अनिता ऋषिदेव (परिवर्तित नाम) गर्भवती भएकी थिइन् । दुःखको कुरा न बच्चालाई बचाउन सकियो न आमालाई नै बचाउन सकियो । सुत्केरी भएपछि शरीर सुन्निने, पेट सुन्निने समस्या भएको थियो । आर्थिक अभाव भएका कारण उनको समयमै राम्रो उपचार हुन सकेन र १ महिना पश्चात आमाको पनि मृत्यु भयो ।
नेपालमा स्तन क्यान्सर पश्चात् पाठेघरको समस्याले महिलाहरुको मृत्यु हुने गरेको विभिन्न समाचार माध्यममार्फत् सूचना प्रवाह भइरहँदा पनि यसबारे अधिकांश मानिसहरुलाई थाहै छैन । अझ विपन्न समुदायका महिलाहरुमा स्वस्थ्य उपचार गर्न गराउन आर्थिक अभाव, सचेतनाको अभाव साथै धामी झाँक्रीलाई पहिले देखाउन जाने जस्ता अन्धविश्वास रहेको पाइन्छ । यसकारण धेरै महिलाहरुमा यौन रोग तथा पाठेघरको समस्या रहन सक्ने अनुमान रहेको जानकारी पाएपछि लुमन्ती (सुन्दरहरैँचा नगरपालिकामा कार्यरत गैरसरकारी संस्था) ले स्वास्थ चौकी तथा परिवार नियोजन संघ विराटनगरको सहकार्यमा ५ स्थानमा पाठेघरको मुखको क्यान्सर परीक्षण शिविर राख्यो ।
घटना घटेकै स्थानमा लुमन्ती र वडा नं. ५ स्वास्थ्य चौकीको सहकार्यमा पहिलो चरणको शिविर समुदायमै राखियो । स्वास्थ्य चौकीमा परिक्षण सामग्री पर्याप्त व्यवस्था नभएका कारण जम्मा १७ जना लाई मात्र परीक्षण गर्न सकियो । जाँचको परिणामले ३ जनाको मात्र पाठेघर अवस्था राम्रो देखियो । बाँकी १४ जना मध्ये ११ जनामा यौनाङ्ग तथा पाठेघरमा संक्रमण देखियो र ३ जनामा पाठेघर झरेको देखियो । त्यसपछि सुन्दरहरैँचा नगरपालिकाका १२ वडाका २१ विपन्न समुदायहरुलाई लक्षित गरी ४ चरणको परिक्षण शिविरको आयोजना गरिएको थियो । जसमा परिवार नियोजन संघ विराटनगरले प्राविधिक सहकार्य गरेको थियो । ५ चरणको स्वास्थ्य परीक्षणको परिणामले २ सय १७ जना मध्ये ६४ प्रतिशतमा यौन रोग सम्बन्धी संक्रमण देखियो । ३ प्रतिशतको पाठेघर झरेको र ३१ प्रतिशतको अवस्था समान्य रहेको देखियो भने २ प्रतिशत महिलाहरु परीक्षण गर्नै डराएर परीक्षण गराएनन् । शिविरका दौरानमा स्वास्थ्यकर्मीले औषधी प्रयोग गर्न दिएको सुझाव अनुसार कतिले औषधी प्रयोग गरे, गरेनन् भनी बुझ्दा धेरैले प्रयोग नगरेको भेटियो । यसका कारण आर्थिक अभाव भएकैले महिलाहरु रोगबारे जानकारी पाउँदापाउँदै पनि उपचार नगरेको र औषधी नखाएको पाईयो । केही महिलाहरु रोगबारे जानकार हुँदाहुदै पनि उपचारका लागि नगएको भेटियो ।
शिविरमा पाठेघर परीक्षण गरेकी वडा नं ९ की एक महिला सानै उमेरमा ३ जना छोरीकी आमा भइसकेकी थिइन् । शिविरको परीक्षणले उनलाई पाठेघरको समस्या गम्भीर रहेको देखाएको छ । यस्तो अवस्थामा पुनः अर्को बच्चा जन्माउन जोखिमपूर्ण छ उनलाई । जोखिमको डरभन्दा छोरा जन्माउनु पर्ने कर छ, उनलाई । विदेशबाट श्रीमान्ले पठाएको रकम जोहो गरेर ५० हजार जम्मा गरिसकेकी छिन् । उनी भन्छिन्, ‘यो रकम फेरि पनि छोरी बसेछ भने अप्रेसन गरेर फाल्नका लागि राखेकी हुँ ।’ पैसा हुदाँहुदै पनि उनले औषधी किनेर खाएकी भने थिइनन् । समाजमा स्थापित पित्तृसत्तात्मक मान्यताका कारण परिवार र समाजको दबाबका कारण उनलाई जसरी भए पनि छोरा जन्माउनु छ । तर आफ्नै जीवन जोखिममा परिरहँदा पनि उनलाई औषधी खान भने कुनै चासो छैन ।
शिविरमा परीक्षणमा सहभागी सिनियर अनमी सन्जु शिवाकोटी भन्छिन्, ‘महिलाहरु लाजका कारण आफ्ना रोग लुकाउँछन् । थाहा भै भइहाले पनि सक्दो लुकाउँछन्, जबसम्म रोगले शरिरलाई गलाउदैन । यसको परिणाम धेरै महिलाहरुको मृत्यु भएको पाइन्छ ।’
राम्रो कुरा यस शिविरमा महिलाहरुमा पाठेघरको मुखको क्यान्सर भएको भेटिएन तर अधिकांश संक्रमित भेटिए । परिवार नियोजन संघ विराटनगर शाखाका प्रमुख शंकर दाहाल भन्छन्, ‘महिलाहरुले व्यक्तिगत सरसफाइमा ध्यान नदिनु, रजस्वला हुदाँका बखत अपनाउनुपर्ने सरसफाइप्रति ध्यान नदिनु तथा अपरिपक्व शारीरिक अवस्थामै विवाह गर्नु र बच्चा जन्माउनुका कारण पनि यस्ता रोगको संकम्रमण बढेको हो । यस्ता संक्रमणको लामो समयसम्म उपचार नभएमा एचआईभी तथा पाठेघरको क्यान्सरको जोखिम सक्छ ।’
खुला र सामान्य रुपमा चर्चा नहुने यस्ता यौन रोगहरु चाहे महिला हुन् वा चाहे पुरुष दुवैले लुकाउने गरेको पाइन्छ । नेपाली समाजमा यी विषयमा छलफल लाजको दायराभित्र पर्दै आएको छ । यसका विषयमा छलफल गर्ने मानिसलाई ‘छाडा’ को संज्ञा दिने गरिएको छ । अझ महिलाहरुलाई यस विषयमा छलफल गर्नु भनेको निकै हिम्मतको विषय हुन्छ । यस्ता समस्याबारे छलफल गर्न वा कसैलाई सुचित गर्नु पर्यो भने, त्यो कुरा भनेपछि आउने प्रतिक्रियाका कारण मानशसक तनावको सामना गर्न पनि तयार बन्नुपर्ने हुन्छ । त्यसैले पनि धेरै महिलाहरु यस विषयमा कुरै गर्न चाहँदैनन् ।
करीब ५० विपन्न समुदायहरु भएको सुन्दरहरैँचाका २२ समुदायका थोरै जनसंख्या २ सय १७ महिलाहरु मात्रमा गरिएको भीआईए परीक्षणमा पनि ६७ प्रतिशतमा संक्रमण भेटिएको छ । यो आफैँमा गम्भीर समस्या हो । स्थानीय तहले शिविर राख्ने तथा जनचेतानामूलक कार्यक्रमका लागि योजना तथा बजेट विनियोजन गर्नु मात्र पनि प्रभावकारी नबन्न सक्छ जबसम्म सघन तवरमा कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्न सकिँदैन ।
23 June 2022 मा nispakshyakhabar.com छापिएको हो ।
https://nispakshyakhabar.com/?p=35299&fbclid=IwAR3auYbzJIy8usfrdO5ukcNQ4UK5iEHltj6SW94WKV94rBDDcPy6Dy_TnwU
